Księstwo namysłowskie, jako samodzielna jednostka funkcjonowało krótko, raptem przez dekadę XIV wieku, a jedynym władcą tytułującym się księciem namysłowskim był Konrad I, późniejszy założyciel oleśnickiej linii dynastii Piastów. Niniejszy artykuł poświęcimy przybliżeniu osoby tego nietuzinkowego panującego.
POCZĄTKI
Konrad I był drugim z pięciu synów Henryka III głogowskiego, jednego z najsilniejszych Piastów przełomu XIII i XIV wieku, tytułującego dziedzicem Królestwa Polskiego, oraz Matyldy, córki księcia brunszwickiego Albrechta. Po śmierci ojca, w grudniu 1309 roku, wraz ze starszym bratem Henrykiem IV, starali się przejąć władzę nad pozostawionym przez ojca dziedzictwem.
Szukający sojuszników przeciw wrogom zewnętrznym (m.in. Władysław Łokietek) oraz przeciwnikom wewnętrznym (rywalizująca z synami o władzę księżna matka Matylda brunszwicka) młodzi książęta głogowscy zjawili się na berlińskim dworze margrabiego brandenburskiego Waldemara Wielkiego. 3 marca 1310 roku udało im się uzyskać wsparcie Askańczyków za cenę zastawu z Krosna oraz Żagania, a także rezygnacji z praw do Pomorza Gdańskiego.
Nie był to koniec niefortunnych decyzji Henrykowiców, którzy niebawem dokonali podziału ojcowizny na dwa kompleksy. Do podpisania dokumentów podziałowych doszło w Głogowie 29 lutego 1312 r. Na ich mocy Konrad I oraz jego młodszy brat Bolesław otrzymali wschodnią część księstwa z Lubiążem, Wołowem, Wińskiem, Wąsoszem, Żmigrodem, Oleśnicą, Namysłowem oraz Gnieznem, Kaliszem, Środą, Pobiedziskami i Kłeckiem. Najstarszy Henryk wraz z najmłodszymi Janem i Przemkiem pozostali w posiadaniu Ścinawy, Góry, Kościana, Śremu, Poznania, Ujścia i Rogoźna. Krok ten wywołał zdecydowaną reakcję wielkopolan, którzy podnieśli bunt, a arcybiskup gnieźnieński Jakub Świnka wraz z biskupem poznańskim Andrzejem Zarembą obłożyli Głogowczyków klątwą. Duże i silne księstwo głogowskie rozpadło się na dzielnicę żagańską (na zachodzie) oraz oleśnicką (na wschodzie).
KSIĄŻĘ NAMYSŁOWA
Niebawem doszło do kolejnego podziału dóbr wśród Głogowczyków. W okresie między 1 czerwca 1312 a 9 maja/6 czerwca 1313 roku rozpadł się dział oleśnicki. W rękach Konrada I pozostały Kalisz i Kępno oraz Namysłów i Bierutów, natomiast Bolesław uzyskał Gniezno, Oleśnicę i Syców. Podziały nie ominęły w przyszłości również działu żagańskiego. W latach 1316-1319 swoje władztwo ścinawskie otrzymał Jan, a w 1321 panem Głogowa został Przemko.
W międzyczasie słabnących książąt głogowskich kąsać zaczęli coraz mocniej Piastowie z linii legnicko-wrocławskiej, którzy kontynuowali konflikt toczący się między liniami legnicką i głogowską od połowy XIII wieku, nasilający się okresowo w czasach ich dziadów- Bolesława II Rogatki oraz Konrada I głogowskiego i ojców- Henryka V Grubego oraz Henryka III głogowskiego. Pretensje przedstawicieli linii legnicko-wrocławskiej nie były bezpodstawne, a dotyczyły przede wszystkim wydarzeń z przełomu lat 1293/1294 i wymuszeń terytorialnych Henryka głogowskiego na Henryku legnickim. Szczególnie wydarzenia te dotyczyły Konrada I oraz Bolesława I, którzy panowali nad ziemiami odebranymi Henrykowi V przez jego głogowskiego kuzyna.
Wracając jednak do wzmagającej się aktywności książąt legnicko-wrocławskich należy wspomnieć o tym, że w latach 1311-1316 Konrad I namysłowski oraz Bolesław I oleśnicki utracili m.in. Lubiąż (1314) oraz Uraz (1315), a spustoszeniu uległa ziemia wieluńska (najazd Bolesława III Rozrzutnego w roku 1311), okolice obleganych Friedebergu (1312) oraz Góry (1316). W 1313 roku książę wrocławski Henryk VI Dobry znajdował się z wojskami w pobliżu podnamysłowskiego Świerczowa. Walki z Piastami legnicko-wrocławskimi nie przyniosły Głogowczykom żadnych korzyści, a generowały jedynie straty. Dodatkowo w latach 1313-1314 na rzecz Władysława Łokietka Głogowczycy utracili również większość swoich wielkopolskich posiadłości (z wyjątkiem obszarów zaobrzańskich). Konrad I stracił wówczas m.in. Kalisz. Najgorsze miało jednak nadejść w roku 1323.
Nie uprzedzając faktów, można w tym miejscu przedstawić kilkuletnie rządy Konrada I w księstwie namysłowskim. 6 czerwca 1313 roku Konrad I, tytułujący się dziedzicem Królestwa Polskiego i księciem śląskim, użył również określenia „pan Namysłowa”. Dokument wystawiony tego dnia w Namysłowie informuje nas o tym, że Konrad I potwierdził sprzedaż młyna wraz z przynależnymi mu stawami niejakiemu Wenzelowi de Preczov. Z czasami rządów Konrada I w Namysłowie wiąże się również wybicie grupy monet zawierających oznaczenia herbowe miast należących wówczas do niego oraz Bolesława oleśnickiego. Wśród nich znajduje się również kwartnik z napisem DVX GLOGOVIE, literą N oraz sześcioramienną gwiazdą (godłem Namysłowa). Z okresem panowania w Namysłowie Konrada I łączą się również pewne prace budowlane związane z drewnianym jeszcze wówczas zamkiem.
Między majem 1320 roku a 23 kwietnia 1321 roku bezpotomnie zmarł książę oleśnicki Bolesław I. Należące do młodszego brata ziemie włączył do swego władztwa Konrad namysłowski. Krok ten wywołał niebawem zdecydowaną reakcję, roszczących sobie prawa do tych ziem, książąt Bolesława III legnickiego oraz Henryka VI wrocławskiego, wspartych przez Bernarda świdnickiego oraz króla polskiego Władysława Łokietka. Przewaga koalicjantów była na tyle ogromna, że Konrad I błyskawicznie utracił wszystkie swoje terytoria. Kronikarz Piotr z Byczyny napisał, że księciu namysłowskiemu ostały się jedynie koń i lniany płaszcz. Konrad nie poddał się bez walki. Na początku roku 1322 podjął próbę rozbicia wrogiej koalicji, żeniąc się z Elżbietą, córką księcia wrocławskiego Henryka VI Dobrego. Posunięcie to doprowadziło do zawarcia separatystycznego pokoju między tymi władcami, którego ceną było dodatkowo dożywotnie przekazanie Henrykowi wrocławskiemu Prusic i Smogorzewa, jednak nie przyniosło oczekiwanego przez pana Namysłowa efektu. Pozbawiony wszystkiego Konrad I zgodził się przybyć do Krakowa, gdzie zawarty został pokój między nim i jego przeciwnikami. Na mocy podjętych 10 sierpnia 1323 roku ustaleń Bolesław III Rozrzutny zrzekł się pretensji do księstwa oleśnickiego oraz zobowiązał odzyskać dla Konrada Żmigród znajdujący się w rękach Henryka VI Dobrego, natomiast Konrad I musiał zrzec się Bierutowa, Wołczyna, Kluczborka, Gorzowa Śląskiego, Byczyny, Bolesławca nad Prosną, Kępna oraz przede wszystkim Namysłowa. Wraz z tym sierpniowym dokumentem zakończyło swoje istnienie niezależne księstwo namysłowskie. Władający odtąd Oleśnicą Konrad I stał się protoplastą oleśnickiej gałęzi piastowskiej dynastii. Jego linia miała tu panować do 1492 roku.
DALSZE LOSY
Mimo dobrych stosunków z obozem Władysława Łokietka w latach 1324-1328, w maju 1329 roku Konrad I oleśnicki zdecydował się złożyć hołd lenny królowi czeskiemu Janowi Luksemburskiemu. Krok ten zagwarantował władcy małego księstwa spokój i opiekę potężnego seniora. Wraz z nim hołd lenny czeskiemu monarsze złożyli bracia księcia oleśnickiego- Henryk IV żagański, Jan I ścinawski oraz główny adwersarz Konrada- Bolesław III Rozrzutny. Panu Oleśnicy udało się wówczas uzyskać m.in. prawo do przekazania swojego władztwa Janowi ścinawskiemu lub Henrykowi IV w przypadku bezpotomnej śmierci, jak również prawo swobodnego budowania zamków na obszarze własnego księstwa, prawo bicia własnej monety oraz zobowiązanie Jana Luksemburskiego do wykupienia utraconych przez Konrada Prusic z rąk Henryka VI wrocławskiego.
Przed 22 lutego 1328 roku, przy porodzie, zmarła Elżbieta wrocławska, córka Henryka VI Dobrego, a drugą żoną Konrada oleśnickiego została Eufemia, córka księcia bytomsko-kozielskiego Władysława. Ślub odbył się najpewniej przed majem 1329, choć dla tego wydarzenia przyjmuje się okres po 22 lutego 1328 a przed 2 marca 1333.
Konrad I wraz z najstarszym bratem Henrykiem IV żagańskim wytrwale dążyli wówczas do utrzymania swych śląskich posiadłości, co w roku 1337 poskutkowało wspólną inicjatywą obu książąt zmuszającą młodszego z braci- Jana ścinawskiego, do odstąpienia im księstwa ścinawskiego, w zamian za dożywotnie przekazanie go Janowi. Bracia zagwarantowali sobie tym ruchem kontrolę nad wiecznie zadłużonym Janem oraz powstrzymywali zakusy króla czeskiego Jana Luksemburskiemu na przejęcie Ścinawy.
W roku 1339, po 16 latach od pokoju krakowskiego Konrad I odkupił Bierutów od księcia legnickiego Bolesława III Rozrzutnego za kwotę 1700 grzywien.
W latach 1343 oraz 1345 podjął ostatnie poważniejsze wysiłki zbrojne w trakcie swojego panowania. W pierwszym przypadku wsparł bratanka Henryka V Żelaznego, w takcie ataku Kazimierza Wielkiego na Wschowę. Wówczas udało mu się pokonać wojska polskie w potyczce pod Oleśnicą. Wschowy jednak nie udało się obronić, a przy okazji bardzo mocno ucierpiała wówczas Ścinawa. W roku 1345 z kolei Konrad oleśnicki wsparł Jana Luksemburskiego w trakcie walk pod Świdnicą oraz podjął próbę odzyskania, utraconej przez Głogowczyków dwa lata wcześniej, Wschowy. Atak na Wschowę spotkał się z niszczącym najazdem odwetowym na księstwo oleśnickie. Dążący do podniesienia władztwa z ruin Konrad I odsprzedał wówczas prawa do swojej połowy księstwa ścinawskiego czeskiemu monarsze.
SCHYŁEK PANOWANIA
W ostatniej dekadzie życia Konrad oleśnicki postanowił dyplomatycznie wyzyskać koligacje rodzinne i swoje małżeństwo z Eufemią bytomską. Udało mu się wówczas uzyskać Koźle po zmarłym bracie Eufemii- Bolesławie kozielsko-bytomskim (zm. po 5 czerwca 1355 r.). Podjął również próbę uzyskania księstwa bytomskiego, jednak natrafił na opór księcia cieszyńskiego Przemysława I Noszaka. Rozwiązanie sprawy odłożono zatem na czas po śmierci wdowy po Bolesławie kozielsko-bytomskim.
W roku 1358 Konrad wykupił Milicz z rąk biskupa wrocławskiego i kapituły wrocławskiej.
Konrad I oleśnicki zmarł 22 lub 27 grudnia 1366 roku i został pochowany w klasztorze cysterek w Trzebnicy. Bilans jego panowania wypada ujemnie, jednak nie wszystkie negatywne sytuacje były jego winą. Po serii klęsk i błędnych decyzji z początku panowania, w późniejszym okresie oleśnicki Głogowczyk starał się rozsądnie zarządzać swoimi ziemiami, a sporadycznie rozszerzał swoje panowanie. To właśnie temu władcy Oleśnica zawdzięcza budowę pierwszego murowanego zamku. Pozostałościami tamtej inicjatywy budowlanej są wieża cylindryczna w północno-wschodniej części założenia, elementy budynku mieszkalnego w północno-zachodniej części zamku oraz pozostałości wieży czworobocznej w południowo-zachodnim fragmencie umocnień. Po przejęciu Milicza Konrad I również tam doprowadził do wzniesienia murowanego zamku.
KSIĘSTWO NAMYSŁOWSKIE
Na koniec pozostaje napisać kilka słów o losach księstwa namysłowskiego po wprowadzeniu w życie warunków układu krakowskiego z 10 sierpnia 1323 roku. Zgodnie z układem pokojowym ziemie księstwa namysłowskiego zostały włączone do terytoriów należących do Bolesława III Rozrzutnego. Wraz ze wspomnianym wyżej hołdem lennym z 9 maja 1329 r., złożonym przez Bolesława III Karolowi IV pod zwierzchność władcy Czech przeszedł również okręg namysłowski. 13 grudnia 1331 książę legnicki potwierdził w Pradze złożony ponad dwa lata wcześniej hołd. Tym razem jednak dokonał tego razem z synami- Wacławem i Ludwikiem.
Niemal równo 10 lat później, 30 listopada 1341, Bolesław Rozrzutny zawarł umowę zastawną z królem Polski Kazimierzem III Wielkim, na mocy której za kwotę 3000 grzywien przekazał Namysłów, Kluczbork, Byczynę i Wołczyn polskiemu monarsze. Być może zastaw wrócił w ręce książąt legnickich stosunkowo szybko, na co wskazywać może akt lenny synów Bolesława III z roku 1343 obejmujący wymienione wyżej miasta. Jednak budzi to wątpliwości. Kłopotów z przynależnością ziem dawnego księstwa namysłowskiego nie rozjaśnia również dokument Bolesława Rozrzutnego z 11 sierpnia 1348, wystawiony zresztą przez księcia w Namysłowie mocą, którego nadawał on miasto wraz z okręgiem swojej żonie Katarzynie. Sprawę komplikuje tu fakt, że powołał się w tym przypadku na króla Polski. Tuż przed śmiercią, która nastąpiła 21 kwietnia 1352 r., Bolesław III zastawił Namysłów wraz z okręgiem Katarzynie za cenę 420 grzywien.
O tym, że ewentualne wpływy króla Kazimierza Wielkiego w ziemi namysłowskiej nie były zbyt wielkie, informuje nas również dokument Karola IV z 10 maja 1353, w którym władca Czech potwierdzał nadanie książąt legnickich Wacława i Ludwika, władającego wówczas w Lubinie, dla ich macochy Katarzyny, obejmujące dożywotnie posiadanie Brzegu, Oławy i Namysłowa. Katarzyna, tytułująca się panią Namysłowa, była w posiadaniu okręgu namysłowskiego aż do swojej śmierci między 18 lutego a 5 marca 1358 r. Jeszcze w tym samym roku cesarz Karol IV Luksemburski nabył od Wacława legnickiego okręg namysłowski i przyłączył do Korony Czeskiej. Potwierdził to we Wrocławiu, dokumentem wystawionym dopiero 2 lutego 1359 r.
Do pobrania:
Poniżej zamieściłem skrócony wykaz członków pierwszych pokoleń Piastów legnickich i głogowskich. Powinno to ułatwić lekturę artykułu i pozwolić połączyć ze sobą wydarzenia i ludzi, którzy pojawiają się w tekście.
Literatura:
1. Galas A., Galas A., Dzieje Śląska w datach, Wrocław 2004.
2. Gaworski M., Najpiękniejsze zamki, pałace o dwory w Polsce, Warszawa 2019.
3. Gaworski M., Zamek w Oleśnicy, Oleśnica 2023.
4. Goliński M., Kościk E., Kęsik J., Namysłów. Z dziejów miasta i okolic, Namysłów 2006.
5. Guerquin B., Zamki w Polsce, Warszawa 1974.
6. Jasiński K., Rodowód Piastów śląskich, Kraków 2007.
7. Jurek T., Dziedzic Królestwa Polskiego książę głogowski Henryk (1274-1309), Kraków 2010.
8. Kajzer L., Kołodziejski S., Salm J., Leksykon zamków w Polsce, Warszawa 2001.
9. Kuliński Kazimierz, Piastowski zamek w Namysłowie, Namysłów 2006.
10. Panic I., Przemysław Noszak. Książę cieszyński (1332/1336-1410). Wielki pan małego księstwa, Kraków 2024.
11. Piastowie. Leksykon biograficzny, [red.] Szczur S., Ożóg K., Kraków 1999.
12. Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2011.
13. Pregiel P., Przerwa T., Dzieje Śląska, Wrocław 2005.
14. Spórna M., Wierzbicki P., Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego, Kraków 2003.
Internet:
1. https://www.dokumentyslaska.pl/
2. https://poczet.com/
3. https://polska-org.pl/