Zamek Nowy Dwór (Wałbrzych)

Niespełna dwa kilometry na południowy-wschód od Dworca Głównego w Wałbrzychu znajduje się szczyt Zamkowej Góry (618 m n.p.m.), na której w drugiej połowie XIV wieku zbudowano zamek Nowy Dwór, zwany też Odrodzenie.

Pierwsza wzmianka o obiekcie pochodzi z roku 1364, a związana jest z panowaniem na tych ziemiach księcia świdnicko-jaworskiego Bolka II Małego. Nowy Dwór stanowił element tworzonego przez tego piastowskiego władcę systemu fortyfikacyjnego na granicy z Królestwem Czech. Pewnym jest, że przed budową murowanego zamku w drugiej połowie XIV wieku na szczycie Zamkowej Góry znajdował się gród.

XVI-wieczna brama zachodnia i bastion z okresu wojny 30-letniej.

W rękach królów czeskich z dynastii Luksemburgów zamek znalazł się po 2. lutego 1392 roku, kiedy to zmarła księżna świdnicko-jaworska Agnieszka Habsburg, wdowa po Bolku II Małym. Władcy czescy bardzo szybko dokonali przebudów zamku, które ciągnęły się od 1402 do 1417 roku. Trudne chwile Nowy Dwór miał przejść ok. roku 1428, kiedy podeszli pod jego mury husyci. Zamek nie został wówczas zdobyty, na co niemały wpływ musiało mieć ukształtowanie szczytu i położenie warowni, ale uległ dość poważnym zniszczeniom. Rok 1434 przyniósł kolejną zmianę właścicielską i w posiadanie zamku weszli von Czettritzowie, którzy z króciutką przerwą, posiadali go do roku 1860.

Pozostałości budynku mieszkalnego (nr 6 na planie poniżej) w zamku górnym.

Nowy Dwór odegrał istotną rolę w trakcie walk między Władysławem II Jagiellończykiem, królem czeskim, oraz władcą Węgier Maciejem Korwinem. Ponieważ na zamku stacjonowała artyleria zaopatrywany był w broń przez Świdnicę, Strzegom i Jawor. W roku 1490, w wyniku pokoju czesko-węgierskiego właścicielem warowni został Fabian von Tschirnhaus. Czettritzowie odzyskali zamek już w styczniu 1492 roku.

W drugiej połowie XVI wieku obiekt uległ gruntownej, renesansowej przebudowie, kiedy to powstało przedzamcze oraz brama zachodnia. Dłuższe ramiona murów przedzamcza- północne i południowe- wyposażone zostały w basteje. Północny mur posiadał basteję półcylindryczną, a południowy – trójkątną. Obie otwarte od wewnątrz. Niebawem jednak zamek dotknęła tragedia. W roku 1581 spłonął bowiem od uderzenia pioruna, a dotychczasowi właściciele nie zdecydowali się go odbudowywać i opuścili.

Powstałe po przebudowie w XVI wieku przedzamcze z bramą oraz XVII-wieczny bastion zachodni.

Próbę militarnej reaktywacji obiektu podjęto w czasie wojny 30-letniej, kiedy powstały dwa bastiony, na dwóch przeciwległych krańcach założenia- wschodni i zachodni. Był to już jednak przysłowiowy „łabędzi śpiew” i warownia nie odzyskała dawnego znaczenia.

18 czerwca 1860 ostatnia właścicielka zamku z rodu Czettritzów- baronowa i filantropka Amalie Friederike Wilhelmine von Dyherrn-Czettritz (zm. 1866) – zapisała go Franzowi Gyrdtowi, proboszczowi z Sobięcina, a po jego śmierci w 1871 roku zamek znalazł się w posiadaniu rodu von Hochberg, do którego należał do roku 1945.

Fragment mapy Messtischblatt z roku 1936 ukazujący zarys zamku Nowy Dwór na Górze Zamkowej [http://mapy.amzp.pl/ dostęp 03.02.2019 r.].

Do zamku można dojść żółtym szlakiem, w kierunku Jedliny Zdrój, z dworca PKP Wałbrzych Główny lub dojechać samochodem. Przy opcji z czterema kółkami tuż za wysokim wiaduktem kolejowym należy skręcić w lewo z drogi nr 35 prowadzącej w kierunku Unisławia Śląskiego i Mieroszowa. Szczyt Zamkowej Góry można zdobyć od zachodu i od wschodu. Obie drogi są dosyć wymagające, przy czym trudniejsza, choć krótsza jest trasa zachodnia. Większy wysiłek wynagradza jednak nagle pojawiająca się brama zamku, jakby zapraszająca na odpoczynek wewnątrz pozostałości nowodworskich murów. Czas dojścia pieszego ok. 30-35 minut.

Zamek jest wpisany do rejestru zabytków pod sygnaturą: A/684/660 z 19.03.1960

Zamek Nowy Dwór: 1) bastion zachodni, 2) przedzamcze, 3) basteja północna, 4) basteja południowa, 5) fosa, 6) budynek mieszkalny, 7) dziedziniec zamku górnego, 8), budynek mieszkalny, 9) bastion wschodni, 10) być może w tym miejscu znajdował się wieża średniowiecznego zamku, 11) brama zachodnia. Opis własny, rzut zarysu murów za Pilch J: Leksykon zabytków…, str. 384.

Literatura: Guerquin B., Zamki w Polsce, Warszawa 1974; Lutsch H., Die Kunstdenkmäler der Landkreise des Reg.-Bezirks Breslau, Breslau 1889; Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2011.

Internet: http://www.zamkipolskie.com/ndwor/ndwor.html; http://www.zamki.pl/?idzamku=nowy; https://polska-org.pl/535018,Walbrzych,Zamek_Nowy_Dwor_ruina.html; http://dzikiesudety.blogspot.com/2013/12/zamek-nowy-dwor-i-borowa.html.